–
Ton van den Heuvel
acteur
+ 2024
In memoriam Ton van den Heuvel.
Ton was vooral zichzelf. Hij sprak snel, zowel in de dagelijkse
omgang als in zijn ‘spel’. Hij maakte daarbij wezenlijk contact met zijn
gesprekspartner of (op het toneel) met het publiek. Zijn dictie en
articulatie waren zo sterk dat hij zich het hoge tempo van
zijn spreektrend kon veroorloven. Het meest karakteristieke kwam echter pas na afloop van elke treffend geplaatste uitspraak.
Dan ademde hij namelijk hoorbaar in alsof hij naar lucht moest happen. Zijn mond werd dan breed en de mondhoeken gingen
neerwaarts.
De ingezogen lucht ademde hij niet naar zijn buik, maar naar zijn
borst, die dan uitzette, waarbij hij zijn kin optrok
terwijl hij je
aan bleef kijken. Onbedoeld had dit een dominant effect. Hij kwam over,
in die zin, dat hij steeds nadrukkelijk aanwezig was.
Ton had ook iets mystieks in zich. Zijn mensenkennis was diepgaander
dan menigeen vermoedde. Alsof hij de geheimenissen die velen van ons in
ons in zich dragen, doorzag. Een hoogst enkele keer veroorloofde hij
zich om schone schijn bij een ander door te prikken.
Hoffelijk
plaatste hij dan een ontmaskerende vraag. De verbale reactie bij de
ander bleef dan meestal oppervlakkig, maar non-verbaal
werd duidelijk dat hij beet had. Zijn gedachten over de ander waren bevestigd. Victorie straalde dan uit zijn ogen.
Dit
alles speelde zich razendsnel af, effectief en wonderlijk
confronterend. Na een dergelijke vraag bleef de kenmerkende inademing
achterwege alsof hij het naar adem happen van de ontmaskerde wilde
kunnen horen. Als een ware gentleman kwam hij nimmer meer op het
gebeuren terug.
Dat was anders wanneer het ging om zijn meningen, principes en zijn stokpaardjes. Pas toen zijn fysieke krachten afnamen werd hij daarin milder. Hij moet een mens geweest zijn met grote zelfkennis. Dat kwam vooral tot uitdrukking in de rollen die hij bij ons speelde. Meermaals trok hij als hoofdrolspeler het hele stuk, en mede door hem wonnen de bezettingen van de cast gaandeweg aan kracht.
Bovengenoemde kwaliteiten kwamen het meest tot uitdrukking in de glansrol die hij speelde in ‘Saltimbank’ een toneelstuk dat draaide om een circusgezelschap op tournee.
Het decor was vernuftig gemaakt en gaf het publiek een voyeuristische inkijk op wat er zich in de kleedkamer afspeelde.
Met
name gold dit voor Ton. Om zich goed te kunnen schminken waren er
tafels met spiegels waarvan de lijst was bezet met bolle gloeilampen. In
de spiegel van Ton ontbrak het glas. Door de achterkant van de lijst
keek het publiek naar hem in plaats van dat hij zijn spiegelbeeld kon zien. Toch kwam Ton zijn blik nooit verder dan de lijst.
Steeds
reageerde hij op zijn transformatie naar de clown die hij speelde en
die gaandeweg vorm kreeg in zijn maquillage. Zijn tekst was in hoge mate
filosofisch zoals je van een doorwrochte clown mag verwachten. De ernst
en de luim van het leven komen immers tezamen in de rol van een nar.
In het spel van Ton ontstond in hem de symbiose van clown en filosoof.
De kunde dat Ton in staat was zich te schminken zonder de reflectie
van het ontbrekende spiegelglas en hij zich in de dialogen van zijn
tekst kon richten tot de medespelers die zich achter hem bevonden -en
die hij
effectief niet kon zien!- hadden een vervreemde uitwerking op
het publiek dat schaamteloos in kon zoomen op de ontknoping van het
plot via de lens die de spiegelrand vormde, met als effect dat het
gezicht van Ton werd uitvergroot en alle aandacht van de toeschouwers
zich op hem concentreerde.
De staande ovaties waarmee de voorstelling telkens werd afgerond zwol
aan wanneer Ton zich eventjes losmaakte van de cast en boog. Als het
waar is dat mensen in het uur van hun dood de hoogtepunten van hun leven
in sneltreinvaart voorbij zien gaan dan zal Ton dit moment onlangs
hebben herbeleefd. Wij van Moyses’ Bosch gunnen hem dit.
Terecht was hij erelid van onze Rederijkerskamer. Levenskunst is lijdenskunst is stervenskunst. Moge Ton in deze tekst en in
de vele foto’s in ons archief voortleven.
JanPieter van Lieshout,
voormalig factor
Rederijkerskamer “Moyses’ Bosch” te ’s-Hertogenbosch.
–
Bekijk eventueel een fragment uit Saltimbank.